سبد خرید شما خالی است.
دژنکتور چیست؟
دژنکتور چیست؟ عملکرد و نکات کاربردی نگهداری
دژنکتورها یا همان کلیدهای مدار شکن، از جمله تجهیزات حیاتی و پرکاربرد در سیستمهای برق و شبکههای قدرت هستند. این دستگاهها به‌منظور حفاظت از سیستمهای الکتریکی در برابر مشکلات مختلف از جمله اضافهبار، اتصال کوتاه و سایر خرابی‌های الکتریکی طراحی شده‌اند. دژنکتورها به‌عنوان یک محافظ خودکار عمل می‌کنند و به محض شناسایی خطا، جریان برق را قطع می‌کنند تا از بروز آسیب‌های بیشتر به سیستم جلوگیری کنند. در این مقاله، به بررسی کامل عملکرد، ویژگی‌ها، انواع و کاربردهای دژنکتور و همچنین نکات کلیدی برای نگهداری صحیح آن‌ها پرداخته‌ایم.
دژنکتور، یا به اصطلاح قطع‌کننده مدار (Circuit Breaker)، دستگاهی است که برای حفاظت از مدارهای الکتریکی در برابر جریانهای اضافی یا کوتاه‌مدت استفاده میشود. هنگامی که جریان برق در یک سیستم بیش از حد میشود و ممکن است باعث آسیب به تجهیزات یا حتی خطرات آتش‌سوزی شود، دژنکتور وارد عمل شده و جریان را قطع میکند. در واقع، این دستگاه از سیستمهای الکتریکی در برابر خطرات مختلف محافظت میکند و به جلوگیری از خرابی‌های ناشی از اضافهبار یا اتصالات کوتاه کمک میکند.
آشنایی کامل با دژنکتور
آموزش تصویری دژنکتور چیست توسط مهندس بیات از فرادرس آماده شده است که برای شما عزیزان قرار داده شده است. ضمن تشکر از ایشان برای آماده سازی و ضبط این مجموعه بسیار عالی.
باعث افتخار الوین الکتریک می باشد که از تجربیات مهندسین خوب کشورمون همچون مهندس بیات بزرگوار استفاده کنیم.
آشنایی با عملکرد دژنکتور
دژنکتور یا کلید مدار شکن یک وسیله الکتریکی است که برای قطع جریان برق در صورت وقوع اضافهبار، اتصال کوتاه یا سایر مشکلات الکتریکی استفاده میشود. این دستگاه بهطور خودکار در زمان بروز خطا عمل میکند و مدار را قطع می‌نماید تا از آسیب به تجهیزات دیگر جلوگیری شود. عملکرد دژنکتور در زمان بروز مشکل در شبکه برق بهگونهای است که سیستم به سرعت شناسایی کرده و جریان برق را قطع میکند. این کار بهطور خودکار و بدون نیاز به دخالت انسانی انجام میشود و ایمنی شبکه را تضمین میکند.
دژنکتورها بهطور کلی به دو نوع اصلی تقسیم میشوند: دژنکتورهای دستی و دژنکتورهای خودکار. نوع خودکار آن‌ها در اکثر سیستم‌ها و شبکههای برق مورد استفاده قرار می‌گیرد چراکه نیاز به قطع و وصل دستی ندارد و بهطور مستقیم از طریق سیستمهای حفاظتی کنترل میشود
عملکرد دژنکتور به این صورت است که وقتی جریان برق از حد مجاز عبور کند، دژنکتور بهطور خودکار مدار را قطع میکند. این عملکرد توسط مکانیزم‌های مختلف انجام میشود. در مکانیزم حرارتی، دژنکتور با استفاده از سیم‌پیچ‌های حساس به دما عمل میکند که در اثر جریان زیاد داغ شده و باعث قطع مدار میشود. در مکانیزم مغناطیسی، یک میدان مغناطیسی که توسط جریان برق ایجاد میشود، باعث تحریک یک رله و قطع مدار میشود. این مکانیزم برای جلوگیری از آسیب به تجهیزات در هنگام اضافهبار یا اتصالات کوتاه طراحی شده است.
A circuit breaker is an automatically operated electrical switch designed to protect an electrical circuit from damage caused by excess current from an overload or short circuit. Its basic function is to detect a fault condition and interrupt the current flow to prevent further damage.”
ترجمه فارسی:
“دژنکتور یک کلید الکتریکی است که بهطور خودکار عمل میکند و برای محافظت از یک مدار الکتریکی در برابر آسیب ناشی از جریان اضافی ناشی از بار زیاد یا اتصال کوتاه طراحی شده است. عملکرد اصلی آن شناسایی وضعیت خطا و قطع جریان برای جلوگیری از آسیب بیشتر است.
ویژگی های مهم دژنکتور
دژنکتورها باید دارای ویژگی‌های خاصی باشند تا بتوانند به‌درستی عمل کرده و از سیستمهای برق محافظت کنند. برخی از ویژگی‌های مهم دژنکتور عبارتند از:
قطع سریع و دقیق: یکی از ویژگی‌های اصلی دژنکتور این است که در صورت بروز خطا باید توانایی قطع جریان برق در زمانی بسیار کوتاه را داشته باشد. این ویژگی باعث میشود تا از آسیب‌های جدی به سیستم‌ها و تجهیزات جلوگیری شود.
قابلیت تنظیم: برخی از دژنکتورها این امکان را دارند که آستانه جریان قطع را تنظیم کنید. این ویژگی به شما اجازه می‌دهد که به‌تناسب نوع سیستم، آستانه جریان را بهگونهای تنظیم کنید که از وقوع خطاهای احتمالی جلوگیری شود.
قابلیت بازسازی و تعمیر: دژنکتورها پس از قطع جریان به‌صورت خودکار میتوانند به حالت آماده‌به‌کار بازگردند، این ویژگی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا در صورت بروز خطا، نیازی به تعویض قطعات نخواهد بود.
مقاومت بالا: دژنکتورها باید در برابر شرایط سخت محیطی و شرایط نامساعد عملکردی مقاوم باشند. بنابراین باید از مواد با کیفیت و مقاوم در برابر فشار و حرارت در ساخت آن‌ها استفاده شود.
بررسی انواع دژنکتور
دژنکتورها بر اساس چندین معیار متفاوت دسته‌بندی میشوند. این دسته‌بندی‌ها به کاربران این امکان را می‌دهند که مناسب‌ترین نوع دژنکتور را با توجه به شرایط و نیازهای خاص خود انتخاب کنند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های دژنکتورها اشاره خواهیم کرد:
دسته‌بندی بر اساس نوع عایق و خاموش‌کننده قوس
دژنکتورهای هوایی: در این دژنکتورها، عایق‌کاری به‌وسیله هوای آزاد انجام میشود.
دژنکتورهای روغنی: در این مدل‌ها، از روغن به‌عنوان ماده عایق و خاموش‌کننده قوس استفاده میشود.
دژنکتورهای گازی: این نوع از دژنکتورها از گازهایی مانند SF6 به‌عنوان عایق استفاده می‌کنند.
دسته‌بندی بر اساس ولتاژ کاری
دژنکتورها بر اساس ولتاژ کاری خود به دسته‌های مختلف تقسیم میشوند:
دژنکتورهای ولتاژ پایین: این دژنکتورها معمولاً برای شبکههای توزیع برق در مناطق شهری و صنعتی استفاده میشوند.
دژنکتورهای ولتاژ متوسط و بالا: این مدل‌ها بیشتر در پستهای برق، نیروگاهها و شبکههای انتقال برق به‌کار میروند.
دسته‌بندی بر اساس نوع عملکرد و تحریک
دژنکتورها به دو دسته کلی تقسیم میشوند:
دژنکتورهای دستی: این نوع دژنکتورها توسط اپراتور به صورت دستی تنظیم و عمل می‌کنند. معمولاً در مواقعی که نیازی به عملکرد خودکار نیست، از این نوع دژنکتورها استفاده میشود.
دژنکتورهای خودکار: این نوع دژنکتورها به طور خودکار در هنگام بروز مشکلات یا اضافهبار عمل کرده و مدار را قطع می‌کنند. دژنکتورهای خودکار به دلیل قابلیت‌های حفاظتی بالاتر و عدم نیاز به دخالت انسان، در صنعت برق بسیار پرکاربرد هستند.
دسته‌بندی بر اساس محل نصب
دژنکتورهای نصب‌شده در داخل تابلو: این دژنکتورها برای استفاده در داخل تابلوهای برق طراحی شده‌اند.
دژنکتورهای نصب‌شده در فضای باز: این دژنکتورها برای نصب در محیط‌های بیرونی و تحت شرایط سخت طراحی شده‌اند.
منظور از سکسیونر چیست؟
کسیونر ( یا قطع‌کننده جداکننده) یک دستگاه الکتریکی است که برای قطع و وصل کردن مدارهای برقی در شرایط بدون بار استفاده میشود. به عبارت دیگر، سکسیونر برای جداسازی دو بخش از یک سیستم برق، بدون اینکه جریان الکتریکی در آن‌ها عبور کند، کاربرد دارد. این دستگاه به‌ویژه در مواقعی که نیاز به تعمیر و نگهداری سیستمهای الکتریکی باشد، استفاده میشود.
سکسیونر چه کاربردی دارد؟
سکسیونرها بهطور کلی برای موارد زیر به کار میروند:
قطع و وصل مدارهای بدون بار: زمانی که نیاز به قطع و وصل مدار بدون وجود جریان زیاد باشد.
ایجاد ایزولاسیون در بخش‌های مختلف سیستم: برای جلوگیری از هرگونه اتصال غیرمنتظره در سیستمهای الکتریکی.
ایمن‌سازی دستگاهها برای تعمیرات و نگهداری: زمانی که می‌خواهیم مطمئن شویم که بخش‌هایی از مدار برای انجام تعمیرات بدون جریان برق هستند.
منظور از سکسیونر قابل قطع زیر بار چیست؟
سکسیونر قابل قطع زیر بار به سکسیونری اطلاق میشود که میتواند در حین عبور جریان از مدار، بدون ایجاد خطر، آن را قطع کند. به عبارت دیگر، این نوع سکسیونر قادر است جریان برق را در حالی که مدار فعال است قطع کند، که این ویژگی به آن اجازه می‌دهد در شرایط مختلف، به‌ویژه در هنگام تعمیرات یا انتقال برق، ایمنی بیشتری فراهم کند.
انواع سکسیونر
سکسیونرها بر اساس نوع کاربرد، ویژگی‌ها و طراحی به انواع مختلفی تقسیم میشوند که در اینجا به توضیح هریک از آن‌ها می‌پردازیم:
سکسیونرهای دستی: این نوع سکسیونرها باید توسط اپراتور و بهطور دستی قطع و وصل شوند. این تجهیزات بیشتر در سیستم‌هایی که نیاز به کنترل و نظارت انسان دارند، استفاده میشوند. برای مثال، در مواقعی که نیاز به تعمیرات یا نگهداری سیستم برق باشد، از سکسیونر دستی استفاده میشود.
سکسیونرهای اتوماتیک: این نوع سکسیونرها بهطور خودکار عمل می‌کنند و در مواقعی که نیاز به جداسازی بخش‌هایی از سیستم باشد، بدون دخالت انسان و به صورت خودکار مدار را قطع و وصل می‌کنند. این ویژگی برای کاربردهای صنعتی که نیاز به عملکرد پیوسته و بدون وقفه دارند، بسیار مهم است.
سکسیونرهای قابل قطع زیر بار: این نوع سکسیونرها قادرند در حالی که جریان در مدار در حال عبور است، آن را قطع کنند. این ویژگی برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از قطع مدار در زمان‌هایی که بار سیستم در حال استفاده است، به‌ویژه در موارد حساس مانند سیستمهای پشتیبانی از برق اضطراری، بسیار ضروری است.
سکسیونرهای فشار بالا و پایین: این نوع سکسیونرها برای استفاده در سیستم‌هایی با ولتاژهای مختلف طراحی شده‌اند. سکسیونرهای فشار بالا معمولاً در شبکههای برق با ولتاژ زیاد استفاده میشوند، در حالی که سکسیونرهای فشار پایین برای سیستمهای خانگی و تجاری به کار میروند.
تفاوت بین دژنکتور و سکسیونر
اگرچه دژنکتور و سکسیونر هر دو برای قطع و وصل مدارها استفاده میشوند، اما عملکرد آن‌ها بسیار متفاوت است:
دژنکتور: برای حفاظت از سیستم و جلوگیری از آسیب‌های ناشی از اضافهبار یا اتصالات کوتاه طراحی شده است. این دستگاه بهطور خودکار و در شرایط خاص عمل میکند.
سکسیونر: وظیفه قطع و وصل مدارها در شرایط بدون بار را بر عهده دارد. این دستگاه بیشتر در مواردی که به ایزولاسیون و تعمیرات نیاز باشد، کاربرد دارد.
| ویژگی | دژنکتور (Circuit Breaker) | سکسیونر (Isolator) |
|---|---|---|
| تعریف | دژنکتور یک کلید حفاظتی است که در صورت وقوع خطا (مانند اتصال کوتاه یا اضافهبار)، بهطور خودکار جریان برق را قطع میکند. | سکسیونر یک کلید دستی است که برای قطع و وصل جریان برق در حالت بدون بار به‌کار می‌رود و قادر به قطع جریان در هنگام بروز خطا نیست. |
| عملکرد | دژنکتور بهطور خودکار جریان را قطع کرده و از سیستمهای الکتریکی در برابر خرابی‌های مختلف محافظت میکند. | سکسیونر برای قطع و وصل جریان در شرایطی که هیچ بار یا جریان خطا وجود ندارد، به‌کار می‌رود. |
| قابلیت قطع جریان خطا | بله، دژنکتور قادر است جریان را در صورت بروز خطا (مانند اضافهبار یا اتصال کوتاه) قطع کند. | خیر، سکسیونر قادر به قطع جریان در شرایط خطا نیست و فقط در زمان بدون بار قابل استفاده است. |
| نوع تحریک | خودکار (دژنکتورها به‌صورت خودکار با تشخیص خطا قطع میشوند). | دستی (بیشتر سکسیونرها باید بهطور دستی عمل کنند). |
| محل استفاده | در شبکههای برق، پست‌ها، نیروگاهها و سیستمهای قدرت برای محافظت از تجهیزات در برابر خرابی‌های الکتریکی. | در پست‌ها، تاسیسات برقی و بین تجهیزات برای جدا کردن تجهیزات بدون بار یا تعمیرات. |
| کاربرد | حفاظت از سیستم‌ها و تجهیزات در برابر اضافهبار و اتصال کوتاه. | جداسازی تجهیزات برای تعمیرات و نگهداری، بدون اعمال فشار یا جریان به تجهیزات. |
| قیمت | معمولاً گران‌تر به‌خاطر قابلیت‌های حفاظتی و خودکار بودن. | ارزان‌تر به‌خاطر کاربرد ساده و عملکرد دستی. |
| ایمنی | بالاتر، زیرا بهطور خودکار در مواقع خطر عمل کرده و از آسیب به سیستم‌ها جلوگیری میکند. | ایمنی کمتر در شرایطی که نیاز به قطع جریان در زمان خطا باشد. |
| تعمیر و نگهداری | نیاز به نگهداری دوره‌ای و بررسی عملکرد خودکار برای جلوگیری از خرابی. | نیاز به نگهداری کمتری، زیرا بیشتر برای قطع و وصل دستی طراحی شده‌اند. |
| مکانیزم قطع و وصل | دارای مکانیزم پیچیده‌تری برای قطع و وصل جریان با استفاده از تکنولوژی‌های مختلف مانند گاز، روغن و هوای فشرده. | مکانیزم ساده‌تر که برای قطع جریان بدون بار طراحی شده است. |
| توان قطع جریان | توانایی قطع جریانهای بسیار بالا (در حدود هزاران آمپر) به‌دلیل قابلیت عملکرد در شرایط خطا. | توانایی قطع جریانهای پایین‌تر و فقط در زمان بدون بار. |
اجزای اصلی دژنکتور
دژنکتورهای مدرن از اجزای اصلی خاصی تشکیل شده‌اند که هر کدام نقش حیاتی در عملکرد دستگاه دارند. در ادامه به معرفی این اجزا و کاربردهای هر کدام می‌پردازیم:
کنتاکت‌ها: کنتاکت‌ها جزء مهم‌ترین اجزای دژنکتور هستند که وظیفه اتصال و قطع مدار را بر عهده دارند. در زمان عملکرد دژنکتور، کنتاکت‌ها مدار را باز کرده و جریان برق را قطع می‌کنند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
مکانیزم قطع‌کننده: این مکانیزم در زمان بروز شرایط اضافهبار یا اتصال کوتاه وارد عمل میشود و باعث قطع سریع مدار میشود. این قطعه از آسیب‌های جدی به سیستم جلوگیری کرده و از ایجاد حریق یا خرابی در تجهیزات جلوگیری میکند.
چمبر قطع‌کننده: چمبر یا محفظه قطع‌کننده، به‌عنوان یک محفظه ایزوله عمل میکند که در هنگام قطع مدار، قوس الکتریکی را بهطور ایمن کنترل میکند. این قوس‌ها میتوانند منجر به آسیب‌های جدی شوند، بنابراین چمبر بهطور مؤثر آن‌ها را از بین می‌برد.
اجزای جانبی دژنکتور
علاوه بر اجزای اصلی، دژنکتورها معمولاً دارای اجزای جانبی هستند که به بهبود عملکرد و افزایش دقت در عملیات حفاظتی کمک می‌کنند. این اجزای جانبی شامل موارد زیر میشوند:
سیستم هشدار: این سیستم در صورتی که دژنکتور به دلایلی مانند اضافهبار یا اتصال کوتاه عمل کند، یک هشدار صوتی یا نوری ارسال میکند. این ویژگی به اپراتورها این امکان را می‌دهد که به سرعت وضعیت سیستم را بررسی و اصلاح کنند.
ترمینال‌های اضافی: ترمینال‌های اضافی به دژنکتور این امکان را می‌دهند که با دستگاه‌های دیگر مانند سیستمهای مانیتورینگ و کنترل ارتباط برقرار کند. این ترمینال‌ها برای نظارت دقیق‌تر و کنترل از راه دور سیستم طراحی شده‌اند.
فن‌آوری‌های دیجیتال: دژنکتورهای مدرن اغلب دارای فناوری‌های دیجیتال هستند که به بهبود عملکرد و دقت در عملکرد دستگاه کمک می‌کنند. این فن‌آوری‌ها میتوانند شامل نمایشگرهای دیجیتال، سیستمهای آنالیز داده، و قابلیت‌های ارتباطی پیشرفته برای گزارش‌گیری و مدیریت انرژی باشند.
کاربرد دژنکتورها در صنایع مختلف
دژنکتورها در صنایع مختلف و در بخش‌های متنوعی از سیستمهای برق به‌کار میروند. این کاربردها به شرح زیر است:
پستهای فشار قوی: دژنکتورها در پستهای برق فشار قوی برای محافظت از تجهیزات در برابر جریانهای اضافه و خرابی‌های الکتریکی به‌کار میروند.
نیروگاهها: دژنکتورها در نیروگاهها برای حفاظت از سیستمهای تولید برق و جلوگیری از آسیب به تجهیزات تولید انرژی استفاده میشوند.
صنایع نفت، گاز و پتروشیمی: در این صنایع که دارای سیستمهای پیچیده برق هستند، دژنکتورها برای محافظت از تجهیزات در برابر خطاها و اضافه‌بارها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
صنایع ساختمانی و تجاری: دژنکتورها در ساختمان‌ها و مجتمع‌های تجاری برای حفاظت از سیستمهای برق و جلوگیری از بروز حوادث احتمالی استفاده میشوند.
راهنمایی و مترو: دژنکتورها در سیستمهای برقی راه‌آهن و مترو به‌منظور محافظت از این سیستم‌ها در برابر خطرات ناشی از اتصال کوتاه و اضافهبار به‌کار میروند
نکات ایمنی در استفاده از دژنکتورها
برای استفاده ایمن و موثر از دژنکتورها، باید به نکات ایمنی توجه کرد:
نکات ایمنی هنگام نصب: هنگام نصب دژنکتور، باید از دقت در اتصال سیم‌ها و رعایت دستورالعمل‌های تولیدکننده اطمینان حاصل کنید.
نکات ایمنی هنگام راه‌اندازی: قبل از راه‌اندازی دژنکتور، تمامی اتصالات و عملکرد دژنکتور باید بررسی شده و از کارکرد صحیح آن اطمینان حاصل گردد.
نکات ایمنی هنگام نگهداری: دژنکتورها باید بهطور دوره‌ای بررسی شوند تا در صورت نیاز، تعمیرات یا تعویض قطعات به‌موقع انجام شود.
نکات ایمنی هنگام استفاده از دژنکتورهای SF6: در دژنکتورهای SF6، که از گاز SF6 به‌عنوان عایق استفاده میشود، باید از نشت گاز و آسیب به محیط زیست جلوگیری شود.
نکات مهم در انتخاب دژنکتور
برای انتخاب دژنکتور مناسب، باید فاکتورهای مختلفی را در نظر بگیرید:
ولتاژ سیستم: دژنکتور باید با ولتاژ سیستم شما سازگار باشد.
جریان نامی: دژنکتور باید توانایی تحمل جریان نامی سیستم شما را داشته باشد.
نوع بار و شرایط محیطی: نوع بار (مثلاً صنعتی یا خانگی) و شرایط محیطی مانند دما و رطوبت میتوانند بر انتخاب دژنکتور تأثیرگذار باشند.
قابلیت‌های حفاظتی: دژنکتور باید دارای ویژگی‌هایی نظیر محافظت در برابر اضافهبار و اتصالات کوتاه باشد.
سوالات متداول
1. دژنکتور چیست؟
پاسخ: دژنکتور یک دستگاه حفاظتی است که برای قطع جریان برق در زمان بروز خطا، مانند اتصال کوتاه یا اضافهبار طراحی شده است. این دستگاه بهطور خودکار عمل کرده و از سیستمهای الکتریکی در برابر خرابی‌ها محافظت میکند.
2. عملکرد دژنکتور چگونه است؟
پاسخ: دژنکتور با شناسایی خطا (مانند اضافهبار یا اتصال کوتاه)، بهطور خودکار جریان برق را قطع میکند تا از آسیب به تجهیزات جلوگیری کند. این عملکرد بهطور معمول در کسری از ثانیه انجام میشود.
3. دژنکتور چه نوع خطاهایی را تشخیص می‌دهد؟
پاسخ: دژنکتور قادر به شناسایی انواع مختلف خطاها مانند اتصال کوتاه (short-circuit) و اضافهبار (overload) است. در این شرایط، جریان برق بهطور فوری قطع میشود تا از آسیب به سیستم جلوگیری کند.
4. دژنکتور در کجاها استفاده میشود؟
پاسخ: دژنکتورها عمدتاً در شبکههای برق، پستهای برق، نیروگاهها و دیگر سیستمهای قدرت برای حفاظت از تجهیزات در برابر خطاها استفاده میشوند. این دستگاهها برای اطمینان از عملکرد صحیح و ایمن سیستمهای الکتریکی در شرایط مختلف به کار میروند.
5. آیا دژنکتور قابل تنظیم است؟
پاسخ: بله، دژنکتورها معمولاً قابلیت تنظیم دارند. برای مثال، میتوانند بهگونهای تنظیم شوند که در برابر جریانهای خاصی، مانند اضافهبارهای موقت، بهطور خودکار عمل نکنند. این تنظیمات بسته به نوع و مدل دژنکتور میتواند متفاوت باشد.
الوین الکتریک
