
دژنکتور، یا به اصطلاح قطعکننده مدار (Circuit Breaker)، دستگاهی است که برای حفاظت از مدارهای الکتریکی در برابر جریانهای اضافی یا کوتاهمدت استفاده میشود. هنگامی که جریان برق در یک سیستم بیش از حد میشود و ممکن است باعث آسیب به تجهیزات یا حتی خطرات آتشسوزی شود، دژنکتور وارد عمل شده و جریان را قطع میکند. در واقع، این دستگاه از سیستمهای الکتریکی در برابر خطرات مختلف محافظت میکند و به جلوگیری از خرابیهای ناشی از اضافهبار یا اتصالات کوتاه کمک میکند.
آشنایی با عملکرد دژنکتور
عملکرد دژنکتور به این صورت است که وقتی جریان برق از حد مجاز عبور کند، دژنکتور بهطور خودکار مدار را قطع میکند. این عملکرد توسط مکانیزمهای مختلف انجام میشود. در مکانیزم حرارتی، دژنکتور با استفاده از سیمپیچهای حساس به دما عمل میکند که در اثر جریان زیاد داغ شده و باعث قطع مدار میشود. در مکانیزم مغناطیسی، یک میدان مغناطیسی که توسط جریان برق ایجاد میشود، باعث تحریک یک رله و قطع مدار میشود. این مکانیزم برای جلوگیری از آسیب به تجهیزات در هنگام اضافهبار یا اتصالات کوتاه طراحی شده است.
با انواع دژنکتورها از نظر ساختار آشنا شوید
دژنکتورها به دو دسته کلی تقسیم میشوند:
دژنکتورهای دستی: این نوع دژنکتورها توسط اپراتور به صورت دستی تنظیم و عمل میکنند. معمولاً در مواقعی که نیازی به عملکرد خودکار نیست، از این نوع دژنکتورها استفاده میشود.
دژنکتورهای خودکار: این نوع دژنکتورها به طور خودکار در هنگام بروز مشکلات یا اضافهبار عمل کرده و مدار را قطع میکنند. دژنکتورهای خودکار به دلیل قابلیتهای حفاظتی بالاتر و عدم نیاز به دخالت انسان، در صنعت برق بسیار پرکاربرد هستند.
منظور از سکسیونر چیست؟
کسیونر ( یا قطعکننده جداکننده) یک دستگاه الکتریکی است که برای قطع و وصل کردن مدارهای برقی در شرایط بدون بار استفاده میشود. به عبارت دیگر، سکسیونر برای جداسازی دو بخش از یک سیستم برق، بدون اینکه جریان الکتریکی در آنها عبور کند، کاربرد دارد. این دستگاه بهویژه در مواقعی که نیاز به تعمیر و نگهداری سیستمهای الکتریکی باشد، استفاده میشود.
سکسیونر چه کاربردی دارد؟
سکسیونرها بهطور کلی برای موارد زیر به کار میروند:
قطع و وصل مدارهای بدون بار: زمانی که نیاز به قطع و وصل مدار بدون وجود جریان زیاد باشد.
ایجاد ایزولاسیون در بخشهای مختلف سیستم: برای جلوگیری از هرگونه اتصال غیرمنتظره در سیستمهای الکتریکی.
ایمنسازی دستگاهها برای تعمیرات و نگهداری: زمانی که میخواهیم مطمئن شویم که بخشهایی از مدار برای انجام تعمیرات بدون جریان برق هستند.
منظور از سکسیونر قابل قطع زیر بار چیست؟
سکسیونر قابل قطع زیر بار به سکسیونری اطلاق میشود که میتواند در حین عبور جریان از مدار، بدون ایجاد خطر، آن را قطع کند. به عبارت دیگر، این نوع سکسیونر قادر است جریان برق را در حالی که مدار فعال است قطع کند، که این ویژگی به آن اجازه میدهد در شرایط مختلف، بهویژه در هنگام تعمیرات یا انتقال برق، ایمنی بیشتری فراهم کند.
انواع سکسیونر
سکسیونرها بر اساس نوع کاربرد، ویژگیها و طراحی به انواع مختلفی تقسیم میشوند که در اینجا به توضیح هریک از آنها میپردازیم:
سکسیونرهای دستی: این نوع سکسیونرها باید توسط اپراتور و بهطور دستی قطع و وصل شوند. این تجهیزات بیشتر در سیستمهایی که نیاز به کنترل و نظارت انسان دارند، استفاده میشوند. برای مثال، در مواقعی که نیاز به تعمیرات یا نگهداری سیستم برق باشد، از سکسیونر دستی استفاده میشود.
سکسیونرهای اتوماتیک: این نوع سکسیونرها بهطور خودکار عمل میکنند و در مواقعی که نیاز به جداسازی بخشهایی از سیستم باشد، بدون دخالت انسان و به صورت خودکار مدار را قطع و وصل میکنند. این ویژگی برای کاربردهای صنعتی که نیاز به عملکرد پیوسته و بدون وقفه دارند، بسیار مهم است.
سکسیونرهای قابل قطع زیر بار: این نوع سکسیونرها قادرند در حالی که جریان در مدار در حال عبور است، آن را قطع کنند. این ویژگی برای جلوگیری از آسیبهای ناشی از قطع مدار در زمانهایی که بار سیستم در حال استفاده است، بهویژه در موارد حساس مانند سیستمهای پشتیبانی از برق اضطراری، بسیار ضروری است.
سکسیونرهای فشار بالا و پایین: این نوع سکسیونرها برای استفاده در سیستمهایی با ولتاژهای مختلف طراحی شدهاند. سکسیونرهای فشار بالا معمولاً در شبکههای برق با ولتاژ زیاد استفاده میشوند، در حالی که سکسیونرهای فشار پایین برای سیستمهای خانگی و تجاری به کار میروند.
تفاوت بین دژنکتور و سکسیونر
اگرچه دژنکتور و سکسیونر هر دو برای قطع و وصل مدارها استفاده میشوند، اما عملکرد آنها بسیار متفاوت است:
دژنکتور: برای حفاظت از سیستم و جلوگیری از آسیبهای ناشی از اضافهبار یا اتصالات کوتاه طراحی شده است. این دستگاه بهطور خودکار و در شرایط خاص عمل میکند.
سکسیونر: وظیفه قطع و وصل مدارها در شرایط بدون بار را بر عهده دارد. این دستگاه بیشتر در مواردی که به ایزولاسیون و تعمیرات نیاز باشد، کاربرد دارد.
اجزای اصلی دژنکتور
دژنکتورهای مدرن از اجزای اصلی خاصی تشکیل شدهاند که هر کدام نقش حیاتی در عملکرد دستگاه دارند. در ادامه به معرفی این اجزا و کاربردهای هر کدام میپردازیم:
کنتاکتها: کنتاکتها جزء مهمترین اجزای دژنکتور هستند که وظیفه اتصال و قطع مدار را بر عهده دارند. در زمان عملکرد دژنکتور، کنتاکتها مدار را باز کرده و جریان برق را قطع میکنند تا از آسیبهای احتمالی جلوگیری شود.
مکانیزم قطعکننده: این مکانیزم در زمان بروز شرایط اضافهبار یا اتصال کوتاه وارد عمل میشود و باعث قطع سریع مدار میشود. این قطعه از آسیبهای جدی به سیستم جلوگیری کرده و از ایجاد حریق یا خرابی در تجهیزات جلوگیری میکند.
چمبر قطعکننده: چمبر یا محفظه قطعکننده، بهعنوان یک محفظه ایزوله عمل میکند که در هنگام قطع مدار، قوس الکتریکی را بهطور ایمن کنترل میکند. این قوسها میتوانند منجر به آسیبهای جدی شوند، بنابراین چمبر بهطور مؤثر آنها را از بین میبرد.
اجزای جانبی دژنکتور
علاوه بر اجزای اصلی، دژنکتورها معمولاً دارای اجزای جانبی هستند که به بهبود عملکرد و افزایش دقت در عملیات حفاظتی کمک میکنند. این اجزای جانبی شامل موارد زیر میشوند:
سیستم هشدار: این سیستم در صورتی که دژنکتور به دلایلی مانند اضافهبار یا اتصال کوتاه عمل کند، یک هشدار صوتی یا نوری ارسال میکند. این ویژگی به اپراتورها این امکان را میدهد که به سرعت وضعیت سیستم را بررسی و اصلاح کنند.
ترمینالهای اضافی: ترمینالهای اضافی به دژنکتور این امکان را میدهند که با دستگاههای دیگر مانند سیستمهای مانیتورینگ و کنترل ارتباط برقرار کند. این ترمینالها برای نظارت دقیقتر و کنترل از راه دور سیستم طراحی شدهاند.
فنآوریهای دیجیتال: دژنکتورهای مدرن اغلب دارای فناوریهای دیجیتال هستند که به بهبود عملکرد و دقت در عملکرد دستگاه کمک میکنند. این فنآوریها میتوانند شامل نمایشگرهای دیجیتال، سیستمهای آنالیز داده، و قابلیتهای ارتباطی پیشرفته برای گزارشگیری و مدیریت انرژی باشند.
نکات مهم در انتخاب دژنکتور
برای انتخاب دژنکتور مناسب، باید فاکتورهای مختلفی را در نظر بگیرید:
ولتاژ سیستم: دژنکتور باید با ولتاژ سیستم شما سازگار باشد.
جریان نامی: دژنکتور باید توانایی تحمل جریان نامی سیستم شما را داشته باشد.
نوع بار و شرایط محیطی: نوع بار (مثلاً صنعتی یا خانگی) و شرایط محیطی مانند دما و رطوبت میتوانند بر انتخاب دژنکتور تأثیرگذار باشند.
قابلیتهای حفاظتی: دژنکتور باید دارای ویژگیهایی نظیر محافظت در برابر اضافهبار و اتصالات کوتاه باشد.